Mowa zwierząt

środa, 10 maja 2023

Kolor, zapach, dźwięk, ruch i dotyk to tajne sposoby porozumiewania się zwierząt. W tym również człowieka. Ciągle poszukujemy sposobów komunikacji ze zwierzętami. Niektóre tajniki mowy zwierząt udało nam się poznać, co sprawia, że mamy większą wiedzę na temat ich życia społecznego. Zwierzę poprzez dotyk drugiego zwierzęcia może odebrać, ale też przekazać mu informacje. Taki sposób komunikacji jest charakterystyczny dla osobników żyjących stadnie - ocierają się o siebie, potrącają wzajemnie, iskają (niektóre małpy), bądź leżą koło siebie w czasie snu. W tym momencie zauważamy, że również my - ludzie jesteśmy zwierzętami stadnymi, dla których dotyk ma szczególne znaczenie,. człowiek też jest zwierzęciem stadnym. Dotyk ma szczególnie znaczenie w budowaniu więzi między dzieckiem a matką. Kiedy się boimy łapiemy odruchowo kogoś za rękę, kiedy pocieszamy i uspokajamy zazwyczaj przytulamy się. Niestety w obecnym świecie coraz częściej jednak odchodzimy od tej formy porozumiewania się, co - jak podkreślają uczeni - niekoniecznie musi nam wyjść na zdrowie. Szczególne znaczenie dla słoni ma właśnie dotyk. Kiedy małe słoniątko próbuje wstać jego matka dotyka go trąbą próbując mu pomóc. W momencie gdy to się udaje do słonicy matki – podchodzą inne słonie dotykając ją trąbą, wyrażając w ten sposób przywiązanie i radość. Słonie podnosząc trąbę w górę informują o swojej czujności, trąba w dół oznacza spokój, a wachlowanie uszami złość.

W świecie zwierząt bardzo ważny jest zapach i jako kluczowe narzędzie pozwala by osobniki danego gatunku zidentyfikowały się wzajemnie. Jest dość trwały i nie trzeba go zazwyczaj wiele, by przekazać to, co zwierzę miało "na myśli", np. "ja tu jestem panem" czy "my tu polujemy". Szczególnie istotny jest zapach u zwierząt stadnych, które na jego podstawie potrafią ocenić strach, niewinność oraz śmierć.
Wykorzystanie koloru również może służyć jako sposób komunikacji między osobnikami tego samego gatunku jak również pomiędzy osobnikami różnych gatunków. Doskonałym przykładem takiej komunikacji jest kameleon, który stosuje kamuflaż upodabniając się do otoczenia. W momencie gdy podczas polowania dostrzeże intruza zmienia kolor na pomarańczowo-czerwony, który sygnalizuje „uważaj jesteś na moim terenie”. Kiedy kameleon chce zaatakować jego komórki z barwnikiem wypełniają się i skóra staje się ciemna. W momencie gdy zwierzę jest spokojne komórki z barwnikiem są puste, a zawarte w skórze mikroskopijne kryształy odbijają zielone lub niebieskie światło. Kolor jest też często oznaką dojrzałości. Bezskrzydła samica świetlika świętojańskiego wabi samca poprzez fluorescencyjne narządy znajdujące się w odwłoku. Kiedy zostanie dostrzeżona przez samca otrzymuje od niego odpowiedź również za pomocą mrugającego światła. Pisklęta są szare lub brązowe, ale kiedy zaczynają dojrzewać (zazwyczaj samce), nabierają jaskrawych barw. Stopień ich nasycenia świadczy nie tylko o dojrzałości do godów, ale też często o kondycji ptaka i jego zdrowiu. Możliwość korzystania z kolorów przez zwierzę jest sygnałem dla innych zwierząt co wykorzystują np.: żaby tropikalne, które jaskrawym zabarwieniem informują: „Nie jedz mnie! Nie opłaca się, bo jestem trująca”.

Ruch ciała może również stanowić mowę. Np. ptaki potrafią korzystać ze swojego ciała, np. by zmylić przeciwnika. Czajki udają, że ciągną za sobą zranione skrzydło, by skierować na siebie zainteresowanie drapieżnika. Kiedy mama czajka odciągnie go od swoich piskląt, w mgnieniu oka porzuca rolę inwalidy i wzbija się w powietrze, oszukując tym samym przeciwnika i zapewniając bezpieczeństwo młodym. Pszczoła, która pełni rolę zbieraczki w ulu, po powrocie uderza odnóżami w brzeg plastra zwołując w ten sposób inne pszczoły. Informuje swoje towarzyszki o znalezionym jedzeniu i poprzez taniec powiadamia towarzyszki o jego położeniu względem słońca oraz ilości.
Wszystkie zwierzęta potrafią wydawać dźwięki wykorzystując do tego: dziób, nos, łapy, paszczę, trąbę, krtań. Są gatunki zwierząt, które dodatkowo używają specjalnego nagłośnienia dla swoich rozmów. Służą do tego m.in. worki rezonacyjne u niektórych płazów (żaba śmieszka), ptaków (indyk) i małp (wyjce). Najbardziej skomplikowane sposoby wydawania odgłosów mają owady, które dysponują specjalnymi narządami służącymi do tego celu. Zaletą komunikacji akustycznej jest to, że zwierzęta mogą korzystać z dużej rozpiętości dźwięków o różnej częstotliwości, która jest słyszalna tylko dla osobników danego gatunku. Istnieją sposoby porozumiewania się osobników różnych gatunków, które mają na celu ostrzeżenie przed drapieżnikiem. Taką sytuację można np. zaobserwować wśród surykatek, nieświszczuków, gdzie osobniki – strażnicy po zaobserwowaniu niebezpieczeństwa przeraźliwy szczek, pisk czy skrzek podrywają na nogi całą rzeszę zwierząt najróżniejszych gatunków. Taki alarm to korzyść dla wszystkich. Im więcej par oczu i uszu wie, że zbliża się przeciwnik, tym większa szansa na udaną obronę czy ucieczkę.
Świat zwierząt posługuje się nie tylko dźwiękami, które słyszy człowiek. Jest cała masa zwierząt porozumiewających się ze sobą za pomocą infra- i ultradźwięków. Ultradźwiękami (czyli dźwiękami o wysokiej częstotliwości) w przyrodzie posługują się m.in. nietoperze i delfiny. Zaś infradźwiękami (dźwiękami o niskiej częstotliwości) dysponują m.in. słonie i wieloryby.