lodzkie.pl

W Nieborowie, niedaleko Łowicza, stoi jeden z najlepiej zachowanych pałaców magnackich w Polsce. Barokowa rezydencja Radziwiłłów, będąca dziś Muzeum w Nieborowie i Arkadii – oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie – od ponad trzystu lat pozostaje świadkiem zmieniających się epok, gustów i historii kraju.

Od dworu Nieborowskich do rezydencji prymasa
Historia majątku sięga średniowiecza – pierwsze wzmianki o Nieborowie pochodzą z XIV wieku. W XVI stuleciu istniał tu dwór Nieborowskich herbu Prawda. W drugiej połowie XVII wieku dobra trafiły w ręce prymasa Michała Stefana Radziejowskiego. To on, około 1690 roku, zlecił budowę nowego pałacu według projektu Tylmana z Gameren – jednego z najwybitniejszych architektów baroku w Polsce. Powstała wtedy rezydencja o symetrycznej, dwuwieżowej bryle, z charakterystycznym łamanym dachem i bogatym detalem architektonicznym. Z biegiem lat właściciele zmieniali się – pałac należał m.in. do Towiańskich, Lubomirskich i Ogińskich.

- Pałac w Nieborowie, to miejsce wyjątkowe nie tylko na mapie województwa łódzkiego, ale także na mapie całej Polski - mówi Monika Antczak, kurator Muzeum w Nieborowie i Arkadii. – Mimo różnych zawirowań i trudnych dziejowych wydarzeń, przetrwał w niezmienionym stanie od czasu, kiedy został wybudowany. Wnętrza ulegały zmianom, ponieważ zmieniała się moda, zmieniały się potrzeby właścicieli. Każde z kolejnych pokoleń wnosiło od siebie coś nowego. Odwiedzając pałac jesteśmy w stanie odczytać jego funkcjonalność w danej epoce, ale przede wszystkim charakterystyczne style, które panowały w danym okresie historycznym – dodaje kurator Antczak.

Radziwiłłowie i złoty wiek Nieborowa
W 1774 roku dobra nieborowskie przeszły w ręce księcia Michała Hieronima Radziwiłła. To właśnie on i jego żona Helena uczynili z Nieborowa jedną z najważniejszych rezydencji magnackich epoki oświecenia. Michał Hieronim rozbudował pałacowe wnętrza w stylu klasycystycznym, gromadząc imponującą kolekcję malarstwa europejskiego, mebli i porcelany.

Helena Radziwiłłowa, miłośniczka sztuki i kultury antycznej, stworzyła nieopodal romantyczny ogród – Arkadię. To miejsce, pełne pawilonów, rzeźb i symbolicznych ruin, stało się jednym z najpiękniejszych ogrodów sentymentalnych w Polsce.

- Najstarsze nasze pomieszczenia sięgają epoki rokoka. Najbardziej charakterystyczne są te pomieszczenia, które już zostały zaaranżowane przez rodzinę Radziwiłłów. Tutaj warto nadmienić, że rodzina zamieszkała w pałacu w Nieborowie w latach siedemdziesiątych XVIII wieku i mieszkała tutaj aż do zakończenia II wojny światowej, czyli do 1945 roku. Więc ich obecność jest tutaj najbardziej widoczna. Każdy przedmiot, który jest pokazywany w pałacu należał do rodziny Radziwiłłów – mówi Monika Antczak.

Wnętrza, które przetrwały wieki
Pałac w Nieborowie wyróżnia się tym, że zachował oryginalne wyposażenie – meble, obrazy, porcelanę, srebra i tkaniny – tworząc unikalne świadectwo życia dawnej arystokracji. Zwiedzając pałac, można zobaczyć zarówno przepych barokowych wnętrz, jak i elegancję stylu klasycystycznego. Jednym z najbardziej reprezentacyjnych pomieszczeń jest Salon Czerwony, urządzony w latach 60. XVIII wieku w stylu rokoka przez Michała Kazimierza Ogińskiego. Ściany pokryte są tkaniną w intensywnym odcieniu czerwieni, który kontrastuje z jasnymi, bogato zdobionymi sztukateriami. Centralne miejsce zajmuje portret Anny Orzelskiej – nieślubnej córki Augusta II Sasa.

Nie mniej efektowna jest Sala Biała, która niegdyś służyła jako kaplica pałacowa, a później – sala balowa. Nazwa pochodzi od jasnej kolorystyki ścian i bogatej sztukaterii utrzymanej w odcieniach bieli i kremu.

W sypialni Księcia Michała Hieronima Radziwiłła można oglądać łóżko à la polonaise.  Nieborowskie lit à la polonaise jest jednym z dwóch zachowany egzemplarzem tego swoistego mebla w polskich zbiorach. 

Wrażenie na zwiedzających robi także główna klatka schodowa, której ściany pokryto holenderskimi płytkami ceramicznymi z manufaktur z Harlingen i Delft. U stóp schodów znajduje się antyczna rzeźba – Głowa Niobe – marmurowe popiersie z III wieku n.e., jedno z najcenniejszych dzieł w kolekcji pałacu.

- Opowiadając historię Nieborowa mówimy o domu rodziny Radziwiłłów . Nie chcemy, żeby to muzeum było odbierane w sposób instrumentalny, że to kolejne muzeum wnętrz, kolejna rezydencja – mówi Monika Antczak. – To jest dom, który miał swoich właścicieli, który wypełniony jest przedmiotami, należącymi do rodziny Radziwiłłów i my bardzo chętnie o tej historii opowiadamy.  

Okres wojny i losy po II wojnie światowej
Pałac w Nieborowie należał do nielicznych rezydencji arystokratycznych, które przetrwały II wojnę światową bez większych zniszczeń. Choć część wyposażenia została zrabowana, zasadnicza struktura budynku i większość zbiorów przetrwało. W czasie okupacji niemieckiej pałac był użytkowany, co paradoksalnie przyczyniło się do jego zachowania w dobrym stanie technicznym – uniknięto dewastacji typowej dla opuszczonych rezydencji.
Po wojnie losy majątku zmieniły się diametralnie. W lutym 1945 roku rodzina Radziwiłłów została wysiedlona przez władze sowieckie. Część jej członków, w tym książę Janusz Radziwiłł, została internowana przez NKWD i wywieziona w głąb Związku Radzieckiego. Wkrótce potem dobra w Nieborowie i pobliskiej Arkadii przejęło państwo polskie.

Decyzję o objęciu pałacu ochroną i włączeniu go w struktury państwowe podjęto w porozumieniu między ówczesnym dyrektorem Muzeum Narodowego w Warszawie, Stanisławem Lorentzem, a księciem Januszem Radziwiłłem. Celem było zabezpieczenie zarówno samego obiektu, jak i cennych zbiorów artystycznych. W ten sposób w 1945 roku powołano do życia Muzeum w Nieborowie i Arkadii – oddział Muzeum Narodowego w Warszawie. Dzięki tej decyzji pałac nie popadł w ruinę, lecz stał się jednym z najważniejszych ośrodków muzealnych w Polsce, zachowując nie tylko autentyczną architekturę, ale i znaczną część historycznego wyposażenia.

Obecnie trwa długo wyczekiwany remont dachu pałacu. Ostatni remont budynek przechodził na przełomie lat 60 i 70. Dach jest wymieniany w korpusie głównym, tam, gdzie jest położona dachówka. Obie wieże są w bardzo dobrym stanie. Muzeum otrzymało na to zadanie dotację celową z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Koszt prac to blisko 3,5 miliona złotych. 

Dziedzictwo i współczesność
Dziś Pałac w Nieborowie to nie tylko zabytek, ale też żywe muzeum. W jego murach odbywają się wystawy, koncerty i spotkania, a wnętrza często goszczą ekipy filmowe – tu kręcono m.in. Lalkę i Akademię Pana Kleksa.

bg.
zdjęcia: Artur Kostkowski